بررسی شیوه‌های ارزشیابی مستمر در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی

بررسی شیوه‌های ارزشیابی مستمر در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی

نتیجه مداری چیزی است که ذهن و اندیشه تربیتی ما را در مدارس شکل می‌دهد. به همین دلیل ارزشیابی‌های پیشرفت تحصیلی بر نتیجه‌ی نهایی یادگیری متمرکز شده و امتحانات پایانی نقش اصلی را ایفا می‌کنند و پایه قضاوت در مورد آن چیزی قرار می‌گیرند که دانش‌آموزان به آن دست یافته‌اند. در این نوع ارزشیابیها دانسته‌ها تنها چیزی هستند که مورد سنجش قرار می‌گیرند و چگونه دانستن، توانستن و عمل‌کردن در جریان آن محو و ناپیدا می‌شود. آیین‌نامه امتحانات دونوبتی با پیش‌بینی سهم برای فرایند یادگیری در ارزش گذاری به جریان رشد دانش‌آموزان رویکردی را بوجود آورده است که از طریق آن می‌توان هویت فردی دانش‌آموزان را مورد توجه جدی قرار داد. توجه به فعالیتهای مستمر دانش‌آموزان در قالب سنجش عملکرد و نحوه کوشیدن دانش‌آموزان ضمن آشکار کردن سرمایه منحصر به فرد فطری هر کدام از آن‌ها امکان تولید دانش و نوآوری و خلاقیت را فراهم می‌کند. فرایندها و فرآورده‌های یادگیری غیر شناختی دانش‌آموزان با روشهای معمول سنجش یادگیری قابل اندازه‌گیری نیستند. بنابراین معلمان باید این مسئله را مورد توجه قرار داده و راه‌های جدیدی را برگزینند (دانش پژوه، 1380).

ارزشیابی مستمر مفهومی است که مقامات عالی تصمیم‌گیرنده در آموزش و پرورش پس از سالها بحث و تبادل نظر در رشته های تخصصی برای اهمیت دادن به چرخه‌ی (تدریس- یادگیری- ارزشیابی) و به عبارتی اعتلای سطح کیفی آموزش و یادگیری به وجود آورده‌اند. مسوولان آموزش و پرورش در نتیجه بحث و تبادل نظر به این توافق رسیدند که با کاهش یک نوبت از امتحانات پایانی فرصتهای آموزشی بیشتر به معلمان داده خواهد شد تا همزمان با اجرای ارزشیابیهای مستمر سطح کیفی تدریس و یادگیری را افزایش دهند. از نظر نتایج مثبت حاصل از اجرای طرح دو نوبتی شدن امتحانات و درج ماده و تبصره‌هایی برای ارزشیابی مستمر در آیین‌نامه امتحانات دوره ابتدایی و راهنمایی این مفهوم را بیش از پیش تقویت و گسترش داده است (خوش خلق، 1381).

 

بیان مسئله:

«ارزشیابی مستمر فرایندی است برای نظارت بر پیشرفت دانش‌آموزان در خلال یک دوره زمانی و نتایج آن می‌تواند نشان دهد که دانش‌آموزان تا چه حد به هدفهای آموزش دست یافته‌اند (خویی‌نژاد، 1372، ص42).

این ارزشیابی اولین بار توسط اسکریون[4](1967) به کار رفت و بلوم[5] آن را در یادگیری آموزشگاهی گسترش داد. پاپهام[6](1975) معتقد است که ارزشیابی مستمر وسیله‌ای است برای آگاهی یافتن از میزان و نحوه یادگیری دانش‌آموزان، تعیین نقاط ضعف و قوت فراگیران و نیز تشخیص مشکلات الگوها و شیوه‌های تدریس معلم که در رابطه با هدفهای آموزشی به کار رفته است. این نوع ارزشیابی در طول فعالیت آموزشی معلم که فرایند یاددهی و یادگیری در حال اجرا می‌باشد در تمام مراحل می‌تواند میزان میل به هدفهای رفتاری را نشان دهد. ارزشیابی مستمر را باید فرآیند محور و بازخوردگرا دانست و اطلاعات حاصل از آن در صورتی که به صورت دقیق مورد بررسی قرار گیرد، در رفع مشکلات آموزشی بسیار مناسب است.

مأموریت اصلی نظام‌های تعلیم و تربیت، ایجاد، هدایت و غنابخشی به فرایندهای یادگیری و موفقیت در انجام این مأموریت خطیر می‌باشد. اطلاعات مربوط به فرایندهای یادگیری، اساسی‌تر از نتایج یادگیری است. ارزشیابی بخشی از فرایند آموزش و پرورش است که بر اساس آن اطلاعات لازم در مورد یادگیری یا آموخته‌های دانش‌آموزان، جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌شود (بهرام، 1382).

ارزشیابی می‌تواند بر اساس دورویکرد متفاوت انجام شود. پرسش‌های این ارزشیابی خدشه ناپذیر است

الف: ارزشیابی بارویکردنتیجه مدار : این نوع سنجش برآزمونهای جزئی نگر متکی است و طی آن دانش‌آموز با یک دسته پرسش‌های مجرد و اکثرا ناملموس سنجیده می‌شود. نش‌آموزان تعامل کند و یا دانش‌آموزان پرسش را تجزیه و تحلیل کنند. ویژگی اصلی ارزشیابی‌های نتیجه مدار این است که منحصرا به سنجش دانش‌آموز متوسل می‌شوند و به دانش‌آموزان فرصت خود ارزشیابی و دریافت بازخوردهای مؤثر از معلم داده نمی‌شود. این آزمونها معمولا در پایان یک دوره آموزشی انجام می‌شود. (ولف و همکاران، 1991، ترجمه رستگار، 1382).

ب: ارزشیابی با رویکردفرایند مدار : خصلت عمده این نوع ارزشیابی در پویایی و گستردگی آن است و از معلم انتظار اقداماتی فراتر از آزمونهای نتیجه مدار  را دارد. مشخصه اصلی ارزشیابی پویا و رشد دهنده این است که به معلم اطلاعات معتبری می‌دهد تا بر اساس آن اطلاعات بتوانند مرحله‌ی بعدی تدریس خود را طراحی‌کند. این ارزشیابی بخشی از فرایند آموزش تلقی می شود. به این معنا که ارزشیابی در جریان آموزش جاری است و معلم به طور مرتب با آن در گیراست. در فرایند چنین ارزشیابی دانش‌آموزان نقش اساسی دارند، چون آنان هستند که درمرکز یادگیری قرار دارند و نقش اصلی را در پرورش یا اصلاح یک آموخته ایفا می‌کند. هرچه دانش‌آموزان بیشتر در فرایند آموزش سهیم شوند، بهتر و بیشتر می‌توانند آموخته‌های خود را در ابعاد مختلف گسترش دهند یا بهبود بخشند، به عبارتی شیوه‌ی آموختن را بهتر یاد می‌گیرند (رستگار، 1383). در این تحقیق  ارزشیابی با رویکرد فرایند مدار (مستمر) مورد بررسی قرار می‌گیرد.

ارزشیابی شامل چهار مرحله: آمادگی، سنجش، ارزشیابی و انعکاس است که رابطه بسیار معنی‌داری در این مراحل وجود دارد.

در فرایند یاددهی- یادگیری از سه نوع ارزشیابی استفاده می‌شود:

 ارزشیابی تشخیصی، تکوینی یا مستمر و پایانی (تراکمی) (پاشاشریفی، 1380). بخش ارزشمند این فرایند، ارزشیابی مستمر است که در طول دوره آموزش تداوم می‌یابد که هم بر فرایند یادگیری و هم بر بازده و فرآورده‌های آن تأکید دارد. باز خورد حاصل از ارزشیابی مستمر، به فراگیران فرصت می‌دهد تا از میزان آگاهی خود آگاه شوند و نتایج آن به گونه‌ای است که نشان می‌دهد هدفهای آموزشی تا چه اندازه‌ای تحقق یافته است و این امکان را به معلم می‌دهد تا با انطباق برنامه و روشهای آموزشی با سطح یادگیری و نیازهای فراگیران، چه تصمیمی را اتخاذ نماید (بهرام، 1382).

نتایج تحقق بهادرانی (1382) با عنوان چگونگی استفاده از ارزشیابی مستمر و فعالیت‌های خارج از کلاس در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان نشان می‌دهد فعالیت خارج از کلاس می‌تواند به تقویت مهارتهای گوش‌کردن، فن‌بیان، ایفای نقش، ابراز وجود، همکاری، آزاد اندیشی دانش‌آموزان کمک کند.

بر اساس یافته‌های تحقیق شاهزمانی (1380) با عنوان بررسی نحوه ارزشیابی مستمر نظام سالی واحدی دوره متوسطه استان اصفهان، دبیران در دروس ریاضی، شیمی و اجتماعی در ارزشیابی‌های تکوینی بطور وفور از آزمونهای کتبی و پرسشهای شفاهی، مشاهده ‌رفتار دانش‌آموزان و چگونگی انجام تکالیف استفاده نموده‌اند.

نتایج تحقیق مردانی (1374) با عنوان تأثیر آزمونهای مکرر ماهانه در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول دبیرستانهای دخترانه نمونه مردمی و مقایسه‌ی آن با دبیرستان‌های عادی شهر اصفهان نشان می‌دهد آزمونهای مکرر ماهانه بر پیشرفت تحصیلی بطور مؤثر تأثیر داشته است.

در مطالعه‌ای که توسط حیدری (1375) به عنوان تأثیر ارزشیابی تکوینی بر افزایش پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول نظام جدید صورت گرفته است نشان داده شده در صورتی که ارزشیابی تکوینی همراه با بازخورد باشد میزان یادگیری افزایش یافته و با آن همبستگی مستقیم دارد.

استیگلیز[7] (1989) نیز در مطالعه خود نشان داد که در تمام پایه‌های تحصیلی دبیران در ارزشیابی‌های مستمر از سؤالاتی که در حیطه شناختی در سطح دانش و فهم می‌باشد بیش از سطوح دیگر استفاده کرده‌اند و از آزمونهای کتبی و شفاهی به عنوان شیوه‌های رایج در ارزشیابی‌های مستمر بهره‌گرفته‌اند. در اجرای ارزشیابی‌های مستمر معلمان کمتر از روش‌های نمایشی، اجرای نقش، فعالیتهای گروهی و بحث و تبادل نظر و طراحی پرسشها توسط دانش‌آموزان استفاده نموده و مشارکت و فعالیت دانش‌آموزان در امر ارزشیابی مستمر کم است. همچنین معلمان از وسایل کمک آموزشی، ابزار، وسایل آزمایشگاه، مجلات و کتب علمی و گردشهای علمی در ارزشیابی مستمر کمتر استفاده کرده‌اند.

امروزه اعتقاد بر این است که آموزش و ارزشیابی دو فرایند در هم تنیده‌اند. سنجش و ارزشیابی معتبر، دانش‌آموز را بر می‌انگیزد تا بیاموزد که چگونه یاد بگیرد. در چنین رویکردی یادگیرنده، تبدیل به فردی فعال، ریسک‌پذیر و محقق می‌شود که به طور دائم از تدریس بهره‌ می‌گیرد. به بیان دیگر، توالی آموزش- ارزشیابی- آموزش مرتب تکرار می‌شود و در این فرایند شایستگی فرد رشد می‌کند و اعتماد به نفس او افزایش می‌یابد و فراگیر به خوبی یاد می‌گیرد که چگونه آموخته‌ها را در وضعیت‌های دشوار و نا‌آشنا به کارگیرد. این امر توان تصمیم‌گیری و تشخیص وضعیت را در فرد رشد می‌دهد و این هدف آموزش است. ارزشیابی جزء لاینفک چنین آموزشی به شمار می‌رود و در جایگاه واقعی خود، یعنی در خدمت آموزش قرار می‌گیرد. در این صورت است که ارزشیابی پویا و رشد‌دهنده می‌شود، به طوری که همواره در فرایند آموزش جاری است و این معنای ارزشیابی رشد‌دهنده، پویا و مستمر است (رستگار، 1382)

حال با تغییرات ایجاد شده در نظام آموزشی دوره عمومی و بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش که مقرر شد از سال تحصیلی 81-80 امتحانات پایانی (تراکمی) کلیه مدارس ابتدایی و راهنمایی به جای سه نوبت در دو نوبت برگزار شود، آیا ارزشیابی مستمر آن‌طور که مورد نظر برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران آموزشی بوده است، اجرا می‌گردد و زمینه‌های تعمق دریادگیری و فراگیری مؤثر و مفید را فراهم ساخته است؟ آیا با تغییرات نظام آموزشی نگرش دبیران و آموزگاران نسبت به ارزشیابی تغییر یافته است؟ دبیران و آموزگاران تا چه اندازه تلاش نموده‌اند در ارزشیابی مستمر از شیوه‌ها، وسایل وابزارهایی استفاده نمایند که یادگیری را تسهیل نموده و زمینه‌های خلاقیت، نوآوری و ابتکار را فراهم آورد؟

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، سوال اساسی این است که معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی در ارزشیابی مستمر از چه شیوه‌هایی استفاده می‌کنند؟ به عبارت دیگر در این تحقیق شش تکنیک شیوه‌های ارزشیابی مستمر : روش فهرست مشاهده رفتار، روش پروژه، روش ارزشیابی پوشه‌ای، روش آزمونهای عملکردی، روش خودسنجی، ارزشیابی توسط همکلاسان، بعنوان متغیر مورد بررسی قرار می‌گیرد. 

 

اهمیت و ضرورت پژوهش:

ضرورت بررسی چگونگی ارزشیابی آموزشی در دو نکته نهفته است: نخست آنکه باید تعیین کنیم که ارزشیابی از فعالیت‌ها، تا چه میزان زمینه حرکت اعتلایی را فراهم ساخته است. این امر در توسعه، بهبود و اصلاح روشها و ابزارها بسیار مؤثر می‌باشد و نحوه تصمیم‌گیری در جهت ارتقا یا اضمحلال شیوه‌ها را در فرایند ارزشیابی آشکار می‌کند و دوم آنکه در نظام آموزشی دوره عمومی شیوه‌های جدید ارزشیابی خصوصا ارزشیابی مستمر به عنوان راهبردی برای مرتفع ساختن نارسائیهای آموزشی مطرح گردیده و موفقیت این دوره تا حدود به زیادی به اجرای صحیح ارزشیابی مستمر وابسته است. لذا ضروری است مشکلات و معضلات ارزشیابی آموزشی در این دوره شناخته شود و در جهت رفع آن قدمهای مؤثری برداشته شود تا اهداف برنامه‌ریزان آموزشی در مورد کاهش ارزشیابی‌های تراکمی و پایانی و افزایش ارزشیابیهای مستمر تحقق یابد(شاهزمانی، 1380).

با انجام این تحقیق کارشناسان آموزش و پرورش سازمان، مدیریت آموزش و پرورش شهرضا، معلمان راهنما و مدیران مدارس با روشهای ارزشیابی مستمر که در مدارس انجام می‌گیرد آشنا و در صورت نیاز تصمیم‌های مناسب آموزشی را اتخاذ می‌کنند. معلمان نیز از میزان کاربرد این روشها مطلع می‌شوند. کارشناسان آموزش نیروی انسانی در صورت لزوم کلاس‌های ویژه برای آموزگاران و دبیران تدارک خواهند دید.

 

عناوین پژوهش‌های انجام شده:

-    بهادرانی، فرزانه(1382). چگونگی استفاده از ارزشیابی مستمر و فعالیت‌های خارج از کلاس در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان، شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان

- حیدری، شعبان(1375). تأثیر ارزشیابی مستمر بر افزایش پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول دبیرستان‌های نظام جدید، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی

- شاهزمانی، محمد (1380). بررسی نحوه ارزشیابی‌های مستمر نظام سالی واحدی دوره متوسطه استان اصفهان در سال تحصیلی 80-79، شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان

 

اهداف پژوهش:

هدف کلی: بررسی شیوه‌های ارزشیابی مستمر در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی شهرستان شهرضا

اهداف جزئی:

1.      بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از روش فهرست مشاهده رفتار.

2.      بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از روش پروژه.

3.      بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از روش ارزشیابی پوشه‌ای.

4.      بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از روش آزمونهای عملکردی.

5.      بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از روش خودسنجی.

6.      بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از روش ارزشیابی توسط همکلاسان.

7.   بررسی میزان استفاده معلمان دوره‌های ابتدایی و راهنمایی از شیوه‌های ارزشیابی مستمر با توجه به متغیرهای دوره (ابتدایی-راهنمایی)، مدرک تحصیلی ، جنسیت ، سنوات خدمت و پایه (پایه صرفاً در دوره ابتدایی).

 

سوالهای پژوهش:

روشهای ارزشیابی مستمر در این تحقیق به عنوان متغیر در نظر گرفته شده است و محقق با توجه به اهمیت موضوع، بکارگیری این روشها را در قالب تکنیکهای روش فهرست مشاهده رفتار[8]- روش پروژه[9]- روش ارزشیابی پوشه‌ای[10]- روش آزمونهای عملکردی[11]- روش خودسنجی[12]، ارزشیابی توسط همکلاسان مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

تعریف اصـطلاحات

اندازه‌گیری[13]: فرایندی که تعیین می‌کند یک شخص یا یک شیء چه مقدار از یک صفت یا ویژگی برخوردار است (موسوی، 1383، ص10).

آزمون:[14] معمولی‌ترین وسیله اندازه‌گیری ویژگی‌ها یا صفات روانی را آزمون گویند (سیف، 1376، ص28).

آزمودن:[15] عمل اندازه‌گیری یکی از ویژگی‌های روانی یا ترتیبی یک فرد یا گروهی از افراد را آزمودن گویند (سیف، 1376، ص30).

سنجش[16]: جمع‌آوری اطلاعات و یافته‌ها بدون هیچگونه قضاوتی می‌باشد (حشمتی و همکاران، 1384). به عبارت دیگر سنجش به مجموعه کاملی از اطلاعات که توسط معلمان درباره دانش‌آموزان جمع‌آوری و دسته‌بندی می‌شوند، اشاره دارد (سیف، 1376، ص31).

ارزشیابی[17]: یک فرایند نظام یافته برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات است تا تعیین شود که آیا هدف‌های مورد نظر تحقق یافته‌اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی (گی[18]، 1991).

ارزشیابی مستمر[19]: ارزشیابی در جهت رشد و ارتقای دانش‌آموزان است که به معلم اطلاعات مستند و معتبری می‌دهد که بر اساس آن اطلاعات بتواند مرحله بعدی تدریس خود را طراحی کند (رستگار، 1382).

فهرست مشاهدات: روشی است که از طریق آن معلم‌ می‌تواند در مورد حدود آموخته‌های دانش‌آموزان در حیطه‌های مختلف مهارتی، نگرشی و دانشی قضاوت کند. این یادداشت‌ها به معلم امکان می‌دهد تا در برنامه تدریس خود میزان حصول به هدف‌های آموزشی را تعقیب و کنترل کند و دریابد که هر دانش‌آموز تا چه اندازه به هدف‌های مورد نظر رسیده است (رستگار، 1382، ص38).

پروژه: به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که بر اساس هدف‌های برنامه درسی طراحی می‌شود و دانش‌آموزان به طور انفرادی یا گروهی آن را انجام می‌دهند (رستگار، 1382).

پوشه کارنما: مجموعه‌ی قطعاتی از کارهای دانش آموز است که با ترکیب آنها می‌توان تصویر کامل و روشن‌تری از دانش‌آموز به عنوان یک یادگیرنده به نمایش گذاشت. پوشه‌ می‌تواند شامل فهرست‌های ارزشیابی معلم، گزارش کارهای دانش‌آموز، یادداشت‌های معلم، گزارش‌های گردش علمی، کارهای عملی و پروژه‌های دانش‌آموز باشد.

آزمون عملکردی: آزمون عملکردی، آزمون بسیار معتبری است که تأکید بر فرایندهای یادگیری فراگیر در سطوح مختلف تحصیلی دارد. بر اساس توجه و استفاده از اصول روانشناسی شناختی در کلاس درس و نیاز به پرورش فرایندهای عالی فکری و مهارت‌های تفکر انتقادی از این آزمون استفاده می‌کنند (ثرندایک، 1991).

معلمان دوره عمومی (ابتدایی و راهنمایی) در ارزشیابیهای مستمر به چه میزان:

1.      از روش فهرست مشاهده رفتار استفاده می‌کنند؟

2.      از روش پروژه استفاده می‌کنند؟

3.      از روش ارزشیابی پوشه‌ای استفاده می‌کنند؟

4.      از روش آزمونهای علملکردی استفاده می‌کنند؟

5.      از روش خودسنجی استفاده می‌کنند؟

6.      از روش ارزشیابی توسط همکلاسان استفاده می‌کنند؟

7.   آیا بین استفاده معلمان از روش‌های ارزشیابی مستمر از نظر دوره تحصیلی، مدرک تحصیلی ،جنسیت ، سنوات خدمت و پایه(پایه صرفاً در دوره ابتدایی) تفاوت وجود دارد؟

ابزار های اندازه گیــری

در این پژوهش جهت جمع آوری اطلاعات از مشاهده مستقیم و مصاحبه استفاده می گردد. به عبارت دیگر جهت بررسی شیوه‌های ارزشیابی مستمر که توسط معلمان انجام می گیرد از مشاهده و مصاحبه استفاده می شود. در دوره عمومی جهت بررسی میزان استفاده معلمان از روشهای ارزشیابی مستمر ‍(فهرست مشاهده رفتار ـ روش پروژه ـ روش ارزشیابی پوشه ای ـ آزمونهای عملکردی ـ روش خود سنجی ـ ارزشیابی توسط همکلاسان) از روش مشاهده کلاس درس و تکمیل چک لیست مربوطه استفاده می گردد. این مشاهده در سه نوبت و توسط معلمان راهنما انجام می‌گیرد از معلمان نمونه آماری نیز مصاحبه نیمه هدایت شده به بعمل می آید.

سوالات چک لیست و مصاحبه در رابطه با موارد عینی استفاده از روشهای ارزشیابی مستمر در کلاس درس می باشد . جهت این که سوالات دارای روایی باشد، ابتدا متون تخصصی را مطالعه و سپس نظرات کارشناسان را جویا شده، در این تخقیق چون سوالات چک لیست معرف شیوه‌های ارزشیابی مستمر در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی می باشد و محقق قصد اندازه گیری آن ها را دارد چک لیست دارای روایی محتوایی می باشد. سوالات مصاحبه بصورت نیمه هدابت شده تنظیم می‌گردد.سؤالات پرسشنامه، مصاحبه و چک لیست به تأیید متخصصان خواهد رسید. 

[1] -Evaluation

[2] -Value

[3] -Value Judgement

 

 

---

۴Scriven

۵ Bloom

۶Popham

۷Stigglis

۸Behavioral observation

۹Project

۱۰ortfolio

۱۱erfromance Testing

۱۲elf- Evaluation

[13] -Measurement

[14] -Test

[15] -Testing

۱۶Assessment

۱۷Evaluation

۱۸Gay

۱۹Formative

 

http://danayan.blogfa.com/post-28.aspx این تحقیق در : شهرستان شهرضا در سال تحصیلی 85-۱۳۸۴ اجرا شده است.